Month: May 2013

W dzisiejszych czasach każdy kraj nie będący eksporterem (Norwegia, Australia, Chiny) jest bankrutem. Podobnie mają się banki. Środki po wpłaceniu na konto wcale nie leżą w kasie banku czekając aż się po nie zgłosimy. Jeszcze tego samego dnia są pożyczone na rynku międzybankowym lub wypłacone w formie kredytu.

Każdy bank jest bankrutem – gdyby pojawili się tłumnie depozytariusze to mogliby z niego pobrać wyłącznie foldery reklamujące kredyty. Ryzyko załamania bankowości dotyczy każdego kraju. Nikt mi nie powie, że Cypr mógł się przewrócić, a w Polsce na pewno nigdy to się nie stanie. To coś jak gadanie, że nie zapinam pasów, bo przez 20 lat nie miałem stłuczki i jeżdżę bardzo bezpiecznie.

Dziś wpis gościnny mówiący jak wyglądają realia w kraju, którego system bankowy wywrócił puste kieszenie. Jeżeli ktoś wierzy w instytucje typu Bankowy Fundusz Gwarancyjny, to równie dobrze powinien wierzyć w Fundusz Poręczeniowy Ambergold:

Chce podzielić się z Państwem własnym doświadczeniem dotyczącym zamknięcia banków i niemożliwości wypłaty własnych pieniędzy. Jeżeli myślisz, że twoje pieniądze w banku są twoimi pieniędzmi, to lepiej abyś przeczytał i wiedział, że tak nie jest, niż miałbyś się o tym dowiedzieć osobiście.

Krotko o sobie. Jestem z Ukrainy, mieszkam w Polsce od 2006 roku, skoczyłem studia ekonomiczne (bankowość i ubezpieczenie) a przez 1,5 roku pracowałem w banku na Ukrainie. Więc znam jak to wyglądało od środka.

Na Ukrainie mamy bardzo wysokie oprocentowane lokat, nawet na dzień dzisiejszy możesz otworzyć lokatę w dolarach z oprocentowaniem od 9-10%, euro od 8% i hrywny od 19%. Nawet wyższe stawki obowiązywały w 2008 roku, kiedy to kryzys ze Stanów przybył do Europy i Ukrainy. Wiec, chociaż mieszkałem w tym czasie w Polsce, moje oszczędności powierzyłem bankom na Ukrainie. W jeden niczym nieróżniący się od innych jesienny październikowy dzień, rada banku narodowego na Ukrainie wydaje uchwale Moratorium na zerwanie (i wypłaty) lokat przed końcem umowy.

Uchwała obowiązywała przez 7 kolejnych miesięcy do maja 2009 roku, ale to nie znaczy, że po jej zakończeniu nie było problemów z otrzymaniem lokat. Żadnych sygnałów, że taki moratorium może być wprowadzony nie było, no bo inaczej było by to strzałem banku narodowego sobie w kolano ogłosić, że z dnia X nie można będzie zrywać (i wypłacać) lokat. Tak samo jak odbyło się ostatnio na Cyprze, że o zamknięciu banków mieszkańcy wyspy dowiedzieli się już po ich zamknięciu.

Miałem jedna z lokat w euro w banku Ukrprombank VAT, na ten czas jeden z dużych ukraińskich banków, w którym posiadała swoje rachunki i obsługiwała swój biznes największa ukraińska spółka naftowo-paliwowa Ukrnafta (odpowiednik razem wziętych polskich PGNiG i LOTOS). Przechodziłem letni staż studencki w tym banku w 2005 roku i po jego zakończeniu pisałem moja prace magisterska z wykorzystaniem danych banku, wiec znałem sytuacje banku z pierwszej ręki. Jeszcze przed końcem mojej lokaty w 2009 roku bank zaczął mieć kłopoty finansowe przez nieodpowiedzialne udzielenia kredytów dużym kredytobiorcom, i przestał zwracać pieniądze posiadaczom lokat. Przed terminem nie mogłem rozwiązać umowy lokaty, przez uchwałę wspomnianą wcześniej. Ukrpormbank ogłosić upadłość, a Rząd Ukrainy uchwalił przekazać zobowiązanie wypłat lokat z banku Ukrprombank do innego banku Rodovid Bank. Odbyło się to jeszcze przed zakończeniem mojej lokaty, więc umowa lokaty jeszcze w trakcie jej obowiązywania, została przepisana z udziałem banku Rodovid.

Kiedy termin mojej lokaty się skończył i mogłem „de jure” zwrócić się do banku po swoje pieniądze, to bank nie wydawał nikomu gotówki, bo tłumaczył się że również ma kłopoty finansowe, i jedynie zwracał odsetki w limicie 100 hrywen dziennie (około 9 EUR). Wiec wyglądało to tak, że po odsetki przychodziło się lub każdego dnia, lub raz w tygodniu przychodziłeś po swoje 45 EUR. Tak trwało przez kilka miesięcy i w 2010 roku za rządu Julii Tymoszenko, rząd przeznaczył pieniądze z budżetu państwa na pokrycie zobowiązań banku. Było to dziwne, ponieważ obowiązywał i obowiązuje na Ukrainie międzybankowy Państwowy program ochrony lokat w wysokości do 20 000 EUR (odpowiednik Polskiego Bankowego Funduszu Gwarancyjnego (BFG)), co pokrywało moja lokatę więcej jak w 10 razy. W końcu w 2010 roku moja lokata została już po jej zakończeniu przekazana do 100% państwowego banku Oszczadbank i w końcu mogłem zabrać swoje pieniądze. Po tym raz i na zawsze skończyłem moją przygodę z bankami na Ukrainie. I na dzień dzisiejszy nie zaufałbym moich pieniędzy żadnemu bankowi, czy to polskiemu czy to innemu zagranicznemu. Owszem mam konta i posługuje się nimi, ale wyłącznie do finansowania bieżących wydatków.

Więc moja przygoda z bankami i lokatami zakończyła się happy endem, ale czy Państwa, (jeżeli posiadacie lokaty w bankach) też nim się skoczy to bym na to nie liczył. Ufam złotu i srebru w fizycznej ich postaci, w mniejszej mierze gotowce (złotemu czy walutom obcym). Jak mówią ludzi dobre poinformowani, jeżeli nie trzymasz swojego majątku w swoich rekach to możesz być pewny że go nie posiadasz i nigdy nie posiadałeś.

Czytelnik bloga.

Choć blogów traktujących o złocie pojawia się coraz więcej i coraz więcej pojawia się firm próbujących handlować kruszcami, to zadziwiająco mało mówi się o rzeczach fundamentalnych. Trudno znaleźć równie rzeczowe artykuły takie jak ten. Ostatnie spadki cen skłaniają do refleksji nad sensownością zakupu złota inwestycyjnego i tego, jak bardzo mogą spaść jeszcze ceny złota.  Oto takie rozważania w formie pytań i odpowiedzi.

– Dlaczego w ogóle lokować kapitał w złocie, a nie na przykład w papierach wartościowych?

– Ponieważ kilka tysięcy lat historii wskazuje, że złoto utrzymuje wraz z upływem czasu swoją siłę nabywczą. Tymczasem papiery wartościowe mają tendencję to utraty przymiotnika ‘wartościowe’ i stają się tylko papierkami.

– Dlaczego złoto utrzymuje siłę nabywczą?

– Bo złoto w przyrodzie jest ograniczone ilościowo i jego produkcja kosztuje. Cena złota jest ograniczona kosztami wydobycia. Mechanizm wsparcia ceny każdego surowca wygląda następująco: gdy cena spadnie poniżej kosztów wydobycia to wydobycie jest zatrzymywane z racji jego nieopłacalności, podaż spada i popyt wymusza wzrost ceny.

Innymi słowy siła nabywcza banknotu papierowego może spaść do zera, bo koszt produkcji banknotu jest niewiele większy od zera. Można przyjąć, że złoto zawsze będzie warte co najmniej tyle, co koszt jego wydobycia.

– Czy cena złota może spaść poniżej kosztów jego wydobycia?

– Nie ma jednego kosztu wydobycia. Każda kopalnia, a nawet każde złoże w kopalni zużywa inną ilość zasobów i pracy produkując różną ilość kruszcu. Złoto ze jednego złoża może mieć inny koszt wytworzenia niż złoto z drugiego złoża. Jeżeli cena złota będzie nadal spadać to kolejne projekty wydobywcze będą stawać się nierentowne i będą kolejno wyłączane z eksploatacji.

– Ile średnio wynosi koszt wydobycia uncji złota? Może ceny złota były wyspekulowane i wielokrotnie przekraczały koszt wydobycia a teraz po prostu wracają do normy?

– Nie tak dawno Zero Hedge opublikował analizę pokazującą zmianę w czasie kosztów wydobycia do cen złota.

Mamy tu ujęte różne wskaźniki. Pierwsza krzywa pokazuje medianę kosztu wydobycia uncji złota. Druga krzywa to koszt marginalny dla 90% złóż – tyle kosztuje zwiększenie produkcji o kolejną uncję złota dla 90% projektów. Linia przerywana to wydatki inwestycyjne przypadające na uncję złota.

Jednym słowem z wykresu wynika, że dalsze spadki cen złota będą prowadzić do ograniczania wydobycia złota, co da opisany powyżej efekt ograniczania podaży. Trzeba jednak pamiętać, że nie tylko złoto tanieje, ale również inne surowce. Koszt wydobycia złota wynika również z cen surowców, na przykład ropy naftowej zużywanej do transportu rudy. Spadki cen surowców obniżą nieco koszty produkcji złota.

– Jaki jest koszt produkcji srebra?

– Ustalenie takiej wartości jest jeszcze trudniejsze niż w przypadku złota. Srebro jest dla większości złóż metalem towarzyszącym. Dla kopalni kruszec ten jest produktem ubocznym produkcji innych metali. W efekcie nie sposób dokładnie określić kosztu wydobycia.

– Jakie są wady posiadania kruszców?

Nie przynoszą one odsetek, mogą zostać skradzione, istnieje ryzyko nabycia fałszywych produktów z niepewnego źródła (na przykład z allegro), cena kruszców fluktuuje (można niefortunnie kupić w ‘górce’). Trzeba być ostrożnym – złoto przyciąga oszustów.

– Jakie są zalety posiadania kruszców?

– Metale szlachetne w formie inwestycyjnej są pewnego rodzaju ubezpieczeniem. Stają się przydatne na wypadek niepokojącego obrotu wydarzeń historycznych, a z tego słynie nasza część Europy. W łatwy sposób ukrywają kapitał przed chciwą byłą żoną lub jeszcze bardziej chciwym państwem. Posiadają wysoką płynność, można je zamienić na aktualnie obowiązującą walutę w ciągu kilku godzin, w każdym kraju świata.

– Jakie są perspektywy dla posiadaczy kruszców?

– Narastająca wojna walutowa największych państw świata oraz narastające zadłużenie ich budżetów rokuje bardzo dobrze kruszcom. Obecna przecena jest korektą po okresie wzrostu cen trwającym nieustannie przez kilkanaście ostatnich lat. Słynny inwestor Jim Rogers mówi, że im bardziej ceny złota spadną, tym więcej on go kupi. Wysiłki rządów UE i US są mało skuteczne w zakończeniu trwającej depresji, ale kładą mocne fundamenty dla wzrostu cen metali szlachetnych.

Od wielu wielu lat ostrzegałem przed bańką hipoteczną w Polsce. Po raz pierwszy opisałem symptomy w sierpniu 2007. Osoby, które mnie posłuchały i wstrzymały się z zakupami zaoszczędziły grube dziesiątki czy setki tysięcy złotych, nawet zakładając, że w tym czasie płacili czynsze najmu (nadal czekam na odpalenie prowizji). Początkowo nikomu nie mieściło się w głowie, że polski rynek jest w trakcie bańki spekulacyjnej. Mówiło się raczej o ‘boomie mieszkaniowym’. Wzrost cen mieszkań miał być dowodem, że Polska jest Zieloną Wyspą.

Obecnie ilość rodzin zapakowanych w hipotekę idzie w miliony. Duża część z nich kupiła w górce. Dziś są w dramatycznej sytuacji, co skutkuje objawami somatycznymi: „Stałe stany lękowe, fobie, zaburzenia zachowania, silne frustracje, depresje, napady paraliżującego strachu. Autoagresje i wybuchy nieuzasadnionego gniewu. Bezsenność, ograniczenie apetytu, częste bóle głowy i migreny, większa podatność na infekcje związana z ograniczeniem odporności. Wrzody żołądka, nadciśnienie, udary mózgu i zawały serca. Nowotwory. Samobójstwa. Psychologowie i lekarze stworzyli katalog zaburzeń psychicznych i medycznych, którym ulegają coraz częściej Polacy nadmiernie obciążeni finansowo“.

A tak wygląda wykres ilości już wywróconych hipotek:

Tak natomiast wygląda pękająca spekuła na wykresie – ceny nominalne, co przy wysokiej ukrytej inflacji oznacza szybsze spadki cen:

Są ludzie, którzy nadal nie wierzą, że ceny spadną do dużo niższych poziomów. Jak to, pytają, ma być tak tanio jak w roku 2000? A ja tymczasem pytam – dlaczego ma być drogo? W społeczeństwie z ogromnym bezrobociem, koszmarnie nędznymi wynagrodzeniami, z ujemnym przyrostem naturalnym i masową emigracją zarobkową? Bez oszczędności i z popytem napędzanym wyłącznie kredytem?

Tak wyglądają fazy bani z psychologicznego punktu widzenia:

Obecnie jesteśmy gdzieś w okolicach ‘zaprzeczenia’ oraz ‘pułapki byka’. Jeżeli chodzi o zaprzeczenie to warto poczytać jakie brednie wypisują pismacy: Jeżeli chodzi o rozpoczęte budowy mieszkań, to gigantyczny spadek odnotowano w Wielkopolsce i na Mazowszu. Z najnowszych danych wynika, że buduje się tam aż o połowę mniej mieszkań niż przed rokiem. […] Dla budowlańców te wyliczenia oznaczają naprawdę duże kłopoty. Natomiast z punktu widzenia osób kupujących lub sprzedających mieszkania, można się spodziewać, że na rynku będzie mniej wolnych mieszkań. Ich cena więc wreszcie zacznie powoli rosnąć.

Otóż ceny mieszkań nie będą rosnąć, pomijając epizodyczne korekty. To, że buduje się mniej nie znaczy, że podaż spadnie. Otóż podaż w relacji do popytu może nawet wzrosnąć – na rynku jest coraz więcej mieszkań, które zostały kupione w szczycie i których właściciele nie chcą zrozumieć, że wtopili. Próbują sprzedawać mieszkania po cenach sprzed paru lat, co po prostu nie może się udać. A z drugiej strony nie stać ich na to, żeby pokryć stratę z własnej kieszeni. Mało kto może sobie pozwolić na dołożenie do takiej ‘inwestycji’ kilkudziesięciu tysięcy – o tyle dostanie się za mieszkanie mniej niż się zapłaciło. W końcu polegną (faza bańki ‘kapitulacja’) i te mieszkania zaleją rynek.

Równie śmieszna jest argumentacja o niedoborze mieszkań. Podobno Polacy żyją w ciasnocie. Ale mają żyć w pałacach, skoro zarabiają grosze? Można by dowodzić, że w Polsce jest ogromny potencjał do sprzedawania Mercedesów ponieważ statystycznie Polacy jeżdżą starymi samochodami. Ale posiadanie gruchotów nie znaczy, że przesiądą się do jakichkolwiek innych samochodów, nie ma tu mowy o jakiejś ‘perspektywie dochodzenia’. Polaków po prostu na nic nie stać, więc rozsypujące się wraki i mieszkanie z teściami jest jedynym racjonalnym wyborem ekonomicznym. Inną opcją jest życie ponad stan i doprowadzenie się do finansowej ruiny.

Po stronie podażowej mogą pojawić się również licytacje komornicze, co będzie wynikało z pierwszego wykresu pokazującego ilość opóźnionych spłat kredytów hipotecznych. Tymczasem po stronie popytowej mamy koniec programu ‘Bank na Twoim’ i wysychający popyt – klienci widzę, że ceny spadają i odwlekają zakup licząc na jeszcze lepsze ceny.

Aby całkowicie sfalsyfikować tezę o potencjale do wzrostu cen wynikającym ze spadku pozwoleń na budowy warto spojrzeć na to, co działo się na innym wyspekulowanym rynku. Poniższa grafika rzuca światło na ilość pozwoleń na budowę w okresie pękania bańki.

A tak wyglądały ceny w tym samym okresie – i ilość budów i ceny spadały jednocześnie.

Niestety, jest nadal ludzi żyjących w świecie swoich imaginacji. Dla pokrzepienia serc intensywnie poklepują się po pleckach. To faza ‘mamy nowy paradygmat’ – co z tego, że w wielu krajach boom mieszkaniowy okazał się hipoteczną bańką – w Polsce jest inaczej.

Dla wyrobienia sobie dobrego osądu jak bardzo nadal napuchnięta jest bania warto odwiedzać serwis Otodom. To portal skupiający ludzi o oczekiwaniach wziętych prosto z Księżyca. Podaż ogromna a mimo to ceny działek idące w setki tysięcy, domy po milionie. W najbliższych latach wiele osób czeka naprawdę brutalny, zimny prysznic.