Skwary historyczne, czyli 4 grube książki

W 1969 roku Tadeusz Chmielewski nakręcił film pt. Jak rozpętałem II Wojnę Światową. To do dziś jeden z najlepszych filmów polskich. Mniej więcej w tym samym czasie Jan Jaźwiński kończył pisać swoją autobiografię pt. Dramat Dowódcy, choć dużo lepszym tytułem byłoby ‘Jak przerżnęliśmy II Wojnę Światową‘.

Podręczniki historii są z natury kiepskie. Dają suchą wiedzę o datach i faktach, ale nie umożliwiają zrozumienia sytuacji panującej w danym czasie. O II WŚ pisze się, że została przegrana przez Polskę z racji dużej dysproporcji w uzbrojeniu i w wyniku spisku Ribbentrop-Mołotow. Jakie były powody takiego stanu? Dlaczego zaistniały takie okoliczności? Właśnie taką wiedzę dają dokumenty jak wspomniana Jaźwińskiego.

Opinie wyrażone w książce wydają się szczere i trafne, zarówno jeżeli chodzi o ekonomiczne przyczyny klęski militarnej jak o krytyczną ocenę kadry oficerskiej i polityków tworzących rząd na emigracji. Dziś Polskę niszczą dokładnie te same bolączki, które doprowadziły do klęski wrześniowej – niski rozwój przemysłu i nepotyzm na każdym szczeblu drabiny społecznej.

Książka dowodzi, że inteligentny i samodzielnie myślący człowiek potrafi obronić się przed zagrożeniami dostarczanymi przez wydarzenia historyczne. Autor zdawał sobie sprawę co się szykuje, że wojna jest nieunikniona i że Kampania wrześniowa będzie przegrana. Przygotowywał się do tego tak, że udało mu się opuścić kraj i to razem z żoną. Nie spotkałem się w literaturze ze zbyt wieloma przypadkami, w których oficer zdolny był uratować przed niewolą nie tylko siebie, ale również swoją rodzinę.

Życie autora spłatało mu niezłego figla, można to nazwać chichotem historii. Szczyt jego cywilnej kariery zawodowej wiąże się z projektem Apollo, którego szefem był Von Braun (koniecznie trzeba przeczytać książkę pt. Wernher von Braun z “Dory na Księżyc“). Ponieważ Jaźwiński przerzucił do Wielkiej Brytanii zdobyczne elementy V2 można powiedzieć, że pracował dla byłego bezpośredniego przeciwnika. Książka o tym milczy, ale ciekawe jest, czy się znali i jakie były ich relacje.

Można się dziś spierać, który okupant przyniósł więcej nieszczęścia Polsce. Niemcy okupowali kraj krótko acz brutalnie. Rosjanie mniej okrutnie, ale za to 10 razy dłużej. Hitler był prostakiem ogarniętym nienawiścią etniczną, nie różnił się od przywódców Hutu mordujących Tutsi. Stalin był postacią dużo bardziej wyrafinowaną. Dla jego lepszego zrozumienia konieczne jest przeczytanie książki pt. Dwór Czerwonego Cara. Kapitalna pozycja wiele mówiąca nie tylko o nim samym, ale również o mechanizmach czystek. Normalny człowiek nie podjąłby się pracy na stanowisku, z którego wszyscy poprzednicy byli rozstrzelani za szpiegostwo na rzecz Polski. Tymczasem kolejni Sowieci wierzyli, że w ich przypadku stanie się inaczej. Tak się manifestowała rosyjska mentalność.

Warto również zastanowić się nad motywami kierującymi Stalinem. Chęć utrzymania się przy władzy nie tłumaczy tak szeroko zakrojonych działań, w których ilość ofiar liczy się w dziesiątkach milionów. Stalin był dobrym strategiem, potrafił rozgrywać ludźmi jak marionetkami. Widać to dobitnie z okresu gdy manipulował członkami WKP(b) celem uzyskania władzy po Leninie czy wtedy, gdy uzyskiwał od Churchilla i Roosevelta dokładnie to, co chciał. Dobry strateg nie zużywa więcej zasobów (na przykład ludzkich) niż to jest niezbędne.

Pewne światło na czystki rzuca książka pt. Opowiadania Kołymskie. Autor opowiada, że jak dużo skazańców to ludzie będący dawną elitą, zarówno przed- jak i porewolucyjną. Nie można oprzeć się wrażeniu, że Stalinowi zależało na zniszczeniu narodu rosyjskiego, od góry drabiny społecznej po sam dół. Być może, będąc Gruzinem, założył sobie nie tylko niesienie rewolucji sowieckiej na Zachód, ale również systematyczną eksterminację Rosjan, tak by docelowo świat być może był komunistyczny, ale już bez Rosjan.